Τι είναι η Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους;

Όλοι μας αισθανόμαστε αγχωμένοι και ανήσυχοι κατά περιόδους. Ανησυχούμε για πράγματα που ενδεχομένως μπορεί να συμβούν. Μπορεί επίσης, να έχουμε και έναν ανήσυχο ύπνο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Όμως, οι άνθρωποι με διαταραχή γενικευμένου άγχους έχουν συμπτώματα που παρεμποδίζουν την καθημερινότητά τους. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν: ανησυχία, κούραση, δυσκολία στη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα, μυική τάση, ή/και προβλήματα στον ύπνο. Επιπροσθέτως, τα άτομα με διαταραχή γενικευμένου άγχους ανησυχούν για έναν αριθμό καταστάσεων όπως η υγεία, τα οικονομικά προβλήματα, η απόρριψη από τους άλλους, η επιδόσεις τους και τους είναι πολύ δύσκολο να ελέγξουν την ανησυχία τους. Πολλοί άνθρωποι με διαταραχή γενικευμένου άγχους θεωρούν ότι η ανησυχία τους είναι «εκτός ελέγχου» και πως θα τους προκαλέσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας ή θα τους οδηγήσει στην «τρέλα».

Περίπου 7% του γενικού πληθυσμού υποφέρει από διαταραχή γενικευμένου άγχους. Οι γυναίκες είναι δύο φορές πιθανότερο να εμφανίσουν το συγκεκριμένο πρόβλημα σε σχέση με τους άνδρες. Το γενικευμένο άγχος είναι μια χρόνια κατάσταση και πολύ άνθρωποι χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους ανήσυχους καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι με διαταραχή γενικευμένου άγχους εμφανίζουν και μια ποικιλία από άλλα προβλήματα όπως ειδικές φοβίες, κατάθλιψη, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και προβλήματα επικοινωνίας. Πολλοί άνθρωποι με το συγκεκριμένο πρόβλημα αναφέρουν ότι αποφεύγουν τους άλλους ανθρώπους φοβούμενοι ότι θα τους απορρίψουν ή ότι γίνονται υπερβολικά εξαρτώμενοι από τους άλλους ανθρώπους λόγω μειωμένης αυτοπεποίθησης.   

Ποια είναι τα αίτια της διαταραχής γενικευμένου άγχους;  

Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν το συγκεκριμένο πρόβλημα. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν γενικά τη νευρικότητα, την κατάθλιψη, τη δυσκολία χειρισμού της αποτυχίας, και την επιφυλακτικότητα. Οι άνθρωποι με διαταραχή γενικευμένου άγχους αναφέρουν περισσότερες πρόσφατες καταστάσεις άγχους (π.χ. συγκρούσεις με άλλους ανθρώπους, αλλαγές στον εργασιακό χώρο, πρόσθετες υποχρεώσεις) σε σχέση με τους ανθρώπους που δεν έχουν διαταραχή γενικευμένου άγχους. Επίσης, αρκετές φορές αναφέρουν ότι δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις και να είναι αποτελεσματικοί στην επίλυση καθημερινών προβλημάτων όπως θα ήθελαν, ή δυσκολεύονται να επιλύσουν με διεκδικητικό τρόπο διαπροσωπικές συγκρούσεις όπως θα ήθελαν.

Γενικά οι παράγοντες που σχετίζονται με την εκδήλωση διαταραχής πανικού και αγοραφοβίας μπορεί να είναι:

Ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες (ταμπεραμέντο): η συμπεριφορική αναστολή (ντροπαλότητα και ήπιο άγχος κατά την κοινωνική συναναστροφή από την παιδική ηλικία), η αρνητική συναισθηματικότητα (τάση για βίωση αρνητικών συναισθημάτων) και η αποφευκτικότητα (ανησυχία, απαισιοδοξία, αναποφασιστικότητα, φόβος και εύκολη κούραση) ως στοιχείο προσωπικότητας, έχουν σχετιστεί με την εμφάνιση διαταραχής γενικευμένου άγχους

Περιβαλοντικοί παράγοντες: δυσκολίες κατά την παιδική ηλικία καθώς και υπερπροστασία γονέων έχουν συσχετιστεί με τη διαταραχή γενικευμένου άγχους.

Γενετικοί παράγοντες: Μόνο το 30% των αιτιών της διαταραχής γενικευμένου άγχους κληρονομούνται.

Ποια είναι τα ποσοστά εμφάνισης της διαταραχής γενικευμένου άγχους;

Το ποσοστό εμφάνισης της διαταραχής γενικευμένου άγχους στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται από 3,6% έως 5,1%. Οι γυναίκες είναι δύο φορές πιθανότερο να εμφανίσουν το συγκεκριμένο πρόβλημα σε σχέση με τους άνδρες. Τα περισσότερα άτομα με διαταραχή γενικευμένου άγχους αναφέρουν ότι θυμούνται τους εαυτούς τους αγχωμένους και ανήσυχους για όλοι τους σχεδόν τη ζωή. Η μέση ηλικία έναρξης της διαταραχής γενικευμένου άγχους είναι τα 30, όμως τα συμπτώματα είναι χρόνια και στο 50% των περιπτώσεων φαίνεται να ξεκινούν στην παιδική και εφηβική ηλικία. Το αρνητικό είναι ότι ο μέσος όρος ύπαρξης του προβλήματος πριν την προσέλευση για θεραπεία είναι τα 25 περίπου έτη.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της διαταραχής γενικευμένου άγχους;

Τα άτομα με διαταραχή γενικευμένου άγχους παρουσιάζουν χαμηλότερη ποιότητα ζωής, μικρότερη ικανοποίηση από τη ζωή τους και έκπτωση στην ικανότητά τους να ανταποκρίνονται στους καθημερινούς τους ρόλους.

Η υπερβολική ανησυχία απορροφά το χρόνο και την ενέργεια του ατόμου και μειώνει την ικανότητά του να ενεργεί γρήγορα και αποδοτικά στις καθημερινές του δραστηριότητες, τόσο στο σπίτι όσο και στην εργασία. Τα συμπτώματα της μυϊκής τάσης, της νευρικότητας, της κόπωσης, της δυσκολίας στη συγκέντρωση και των δυσκολιών στον ύπνο, οδηγούν το άτομο σε έντονη δυσφορία και εξασθένιση. Επίσης, εξασθενεί η ικανότητα των ατόμων να εμπνέουν εμπιστοσύνη στα παιδιά τους. Επίσης, τα άτομα με διαταραχή γενικευμένου άγχους δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις και καταλήγουν να είναι εξαρτώμενα από τους άλλους, ζητώντας διαβεβαιώσεις και καθησυχασμούς.

Τέλος το 90% των ατόμων με ΓΑΔ εμφανίζουν συμπτώματα και κάποιας άλλης διαταραχής. Το 42% εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης ή δυσθυμίας.

Τι συγκεκριμένα συμβαίνει στη διαταραχή γενικευμένου άγχους;

Οι άνθρωποι με διαταραχή γενικευμένου άγχους ανησυχούν θεωρώντας ότι η αρνητική εξέλιξη των καταστάσεων είναι ένα δεδομένο γεγονός και πρόκειται να συμβεί στις περισσότερες των περιπτώσεων. Προβλέπουν πως η «καταστροφική» εξέλιξη θα συμβεί, ακόμα και όταν υπάρχει μια πολύ μικρή πιθανότητα για τέτοιου είδους εξέλιξη. Σκέφτονται ότι το γεγονός ότι αισθάνονται ανήσυχοι και αγχωμένοι σημαίνει ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί και χρησιμοποιούν τα δυσάρεστα συναισθήματα που νιώθουν ως σημάδι ενός επικείμενου κινδύνου που μπορεί να συμβεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Πολλοί άνθρωποι που ανησυχούν θεωρούν ότι η υπερβολική ανησυχία τους μπορεί να τους προστατέψει από δυσάρεστες εκπλήξεις στο μέλλον, ή ότι η ανησυχία μπορεί να τους προετοιμάσει να προλάβουν τη χειρότερη πιθανή έκβαση. Εάν είστε άτομο που για χρόνια ανησυχεί, θα έχετε εντοπίσει ίσως τον εαυτό σας πολλές φορές να λέει: «ναι, αλλά τι και εάν. . . ;» ή «μήπως και. . .;» ή «θα. . .;». Αυτή η αίσθηση του «και εάν. . .;» σας πλημυρίζει από μια σειρά πιθανών αρνητικών εκβάσεων για τις οποίες σκέφτεστε ότι πρέπει να είστε προετοιμασμένοι. Όμως, δε φαίνεται να υπάρχει κανένα τέλος για τα πράγματα για τα οποία θα μπορούσατε να ανησυχήσετε. Στην πραγματικότητα, ακόμα και όταν η έκβαση των πραγμάτων για τα οποία ανησυχείτε είναι θετική, συνήθως θα πείτε στον εαυτό σας, «εντάξει, όμως δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δεν θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον!».

Επιπροσθέτως, με το να ανησυχείς για πράγματα που θα μπορούσαν να συμβούν στο μέλλον «έξω από εσένα», μπορεί να σκεφτείς «με τόση ανησυχία, τελικά θα τρελαθώ» ή «με τόση ανησυχία θα επιβαρυνθεί πολύ η υγεία μου και θα πάθω τίποτα». Εάν έχετε διαταραχή γενικευμένου άγχους ενδεχομένως να παγιδευτείτε σε μια σύγκρουση μεταξύ του φόβου ότι η ανησυχία είναι ανεξέλεγκτη και της πεποίθησης ότι η ανησυχία σας προστατεύει.

Ποια είναι μερικά από τα βήματα της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας;

Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία για τη διαταραχή γενικευμένου άγχους μπορεί να σας βοηθήσει να προσδιορίσετε τις πεποιθήσεις σας σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της ανησυχίας και να σας δείξει τον τρόπο να αναγνωρίζεται τη διαφορά μεταξύ της παραγωγικής και μη παραγωγικής ανησυχίας. Ο θεραπευτής σας θα σας βοηθήσει να πραγματοποιήσετε πειράματα σχετικά με το «απλά να παρατηρείτε και να αφήνετε» την ανησυχία και πειράματα σχετικά με τρόπους αναβολής της ανησυχίας. Επιπλέον, θα μάθετε πώς να αντιμετωπίζετε την αποφυγή καταστάσεων και δραστηριοτήτων ή σκέψεων για τις οποία ανησυχείτε. Ο θεραπευτής σας μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει και θεραπευτικές παρεμβάσεις όπως ο αναγνώριση και ο έλεγχος των ερεθισμάτων που προκαλούν ανησυχία, η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, ασκήσεις αναπνοής, η χαλάρωση μέσω της διαφραγματικής αναπνοής, τεχνικές αντιμετώπισης του άγχους με ενσυνειδητότητα, τεχνικές διαχείρισης του χρόνου, και τεχνικές αντιμετώπισης της αϋπνίας προκειμένου να μειωθούν τα γενικά επίπεδα διέγερσης που νιώθετε. Άλλες παρεμβάσεις περιλάβουν την εξέταση δυσλειτουργικών πεποιθήσεών σχετικών με την ανησυχία (π.χ. ότι η ανησυχία μπορεί να είναι επιβλαβής ή ότι οι καταστροφικές εξελίξεις που προβλέπετε τελικά θα συμβούν ή ότι η ανησυχία βοηθάει στην επίλυση προβλημάτων κ.α.) καθώς και τεχνικές εκμάθησης της διάκρισης μεταξύ της ανησυχίας και των πραγματικών γεγονότων. Ο θεραπευτής σας θα σας εκπαιδεύσει να χρησιμοποιείτε τεχνικές αυτοβοήθειας (π.χ. ερωτήσεις που θα ρωτάτε τον εαυτό σας κάθε φορά που είστε ανησυχητικοί») που μπορούν να σας βοηθήσουν να υιοθετήσετε μια άλλη αντίληψη για τη χρησιμότητα της ανησυχίας. Τέλος, δεδομένου ότι είστε ανήσυχοι καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, ο θεραπευτής σας θα σας βοηθήσει στον περιορισμό της ανησυχίας στην «ώρα και το σημείο ανησυχίας», να αποκτήσετε ανοχή στην αβεβαιότητα και τα εκπαιδευτείτε σε τεχνικές επίλυσης προβλημάτων.

Πόσο αποτελεσματική είναι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία για τη διαταραχή γενικευμένου άγχους;

Λαμβάνοντας υπόψη την μακροχρόνια πορεία της διαταραχής γενικευμένου άγχους, είναι ελπιδοφόρο ότι νέες μορφές θεραπείας αποδεικνύονται να είναι αποτελεσματικές. Σε ορισμένες μελέτες έχει αποδειχθεί ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι τόσο αποτελεσματική όσο και η φαρμακοθεραπεία. Υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που σημειώνουν ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία οδηγεί σε μεγάλη μείωση της ανάγκης για τη χρήση φαρμακοθεραπείας και πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να βελτιώνονται ακόμη και μετά τον τερματισμό της θεραπείας.

Τι χρειάζεται να κάνεις εσύ στο πλαίσιο της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας;

Πολύ πιθανό να θυμάστε τον εαυτό σας να είναι ανήσυχος για πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως και από την παιδική σας ηλικία. Το γεγονός αυτό μπορεί να σας οδηγεί να είστε απαισιόδοξοι σχετικά με τη βελτίωση που θα μπορούσε να επιφέρει οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση.  Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται να νιώσετε καλύτερα ως εκ θαύματος μέσα σε μία νύχτα και δε θα ξυπνήσετε το επόμενο πρωί απαλλαγμένοι τελείως από την ανησυχία και το άγχος σας. Χρειάζεται να εξασκηθείτε σε τεχνικές ελέγχου της ανησυχίας και του άγχους σας σε μόνιμη και σταθερή βάση. Χρειάζεται να προσέρχεστε στις θεραπευτικές συνεδρίες αρχικά μια φορά την εβδομάδα, να καταγράφετε τις ανησυχίες σας, να κάνετε εξάσκηση των τεχνικών στο σπίτι και να εξασκηθείτε στη διαχείριση του καθημερινού σας προγράμματος ώστε να μη νιώθετε επιβαρυμένοι. Επιπροσθέτως, ο θεραπευτής σας θα σας βοηθήσει να μάθετε να αναγνωρίζετε τις ανησυχίες σας και να αντιμετοπίζετε τις καθημερινές καταστάσεις σκεπτόμενοι περισσότερο ρεαλιστικά και εφαρμόζοντας περισσότερο εύστοχες συμπεριφορές. Προκειμένου να προγματοποιηθούν όλα τα παραπάνω, θα σας ζητηθεί αρχικά να καταγράφετε τις ανησυχίες σας και να χρησιμοποιείτε τεχνικές αυτοβοήθειας ως εργασία στο σπίτι προκειμένου να προκαλέσετε τον αρνητικό στόπο σκέψης σας. Επίσης, θα σας ζητηθεί να εξασκηθείτε σε περισσότερο αποτελεσματικούς τρόπους επίλυσης προβλημάτων και σε περισσότερο παραγωγικούς τρόπους αλληλεπίδρασης.

Ποια είναι η φαρμακοθεραπεία για τη διαταραχή γενικευμένου άγχους;

Διάφορα φάρμακα έχουν βρεθεί να είναι χρήσιμα για την αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού και της αγοραφοβίας. Σε αυτά περιλαμβάνονται αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά φάρμακα, όπως:

• Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors - SSRIs) όπως: η σιταλοπράμη (seropram), η παροξετίνη (seroxat), η σερτραλίνη (zoloft), η φλουβοξαμίνη (dumyrox) και η φλουοξετίνη (ladose)
• Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης και Νορεπινεφρίνης (Serotonin – Norepinephrine Reuptake Inhibitors – SNRIs) όπως η βενλαφαξίνη (effexor), η δουλοξετίνη (cymbalta, xeristar)
• Βενζοδιαζεπίνες όπως η αλπραζολάμη (xanax), διαζεπάμη (stedon)
• Αντιεπιληπτικά όπως: η πρεγκαμπαλίνη (lyrica, pregabalin)
• Αντιψυχωσικά όπως: η  κουετιαπίνη (seroquel, quetiapine), η ολανζαπίνης (zyprexa) ρισπεριδόνη (risperdal)
• Άλλα φάρμακα όπως: η υδροξυζίνη, η βουσπιρόνη, βαλπροϊκό οξύ, β-αναστολείς

Πολλοί άνθρωποι με διαταραχή γενικευμένου άγχους ωφελούνται από τη φαρμακοθεραπεία, η οποία μπορεί να μειώσει την ένταση του άγχους και της ανησυχίας. Η φαρμακοθεραπεία μπορεί ίσως να σας κάνει να νιώθετε λιγότερο αγχωμένοι σε μικρό χρονικό διάστημα από την έναρξή της.

Η φαρμακοθεραπεία μπορεί ίσως να αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας σας, καθώς εκπαιδεύεστε, στο πλαίσιο της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας, σε τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων σας με αποτελεσματικό τρόπο. 

Πηγές:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and  statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Leahy, R. L., Holland, S. J., & McGinn, L. K. (2012). Treatment plans and interventions for depression and anxiety disorders (2nd Ed.). New York, NY: The Guilford Press.

Λύκουρας, Ε., Μουγιάκος, Θ., & Φερεντίνος, Π. (2011). Θεραπευτικά πρωτόκολλα ψυχικών διαταραχών. Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων. 

McIntosh A., Cohen A., Turnbull N., Esmonde L., Dennis P., Eatock J., Feetam C., Hague J., Hughes I., Kelly J., Kosky N., Lear G., Owens L., Ratcliffe J., Salkovskis P. (2004). Clinical Guidelines and Evidence Review for Panic Disorder and Generalised Anxiety Disorder. Sheffield: University of Sheffield/London: National Collaborating Center for Primary Care.

Σκαπινάκης, Π., Μπέλλος, Σ., & Μαυρέας, Β. (2010). Πανελλήνια επιδημιολογική μελέτη ψυχοπαθολογίας ενηλίκων. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Ψυχιατρικής.